مهمترین مقاصد اخلاق اسلامی رحمت الله خردنیا مسایل اخلاقی و ارزشها در اسلام جایگاه ویژهای دارند به گونهای که یک چهارم آیات قرآن و حجم زیادی از فرمایشات رسول الله صلی الله علیه و سلم به ارزشها و مسایل اخلاقی اختصاص دارد. اخلاق، رفتار و ارزشهای اسلامی سه هدف و ویژگی خیلی بارز و مهم دارند که آن را از ادیان و مدارس فکری دیگر ممتاز میکند که این اهداف عبارتند از: خدا آرامش درونی خود شخص خوشحالی مخاطب اسلام از ما انتظار دارد که وقتی رفتاری ارزشی و اخلاقی انجام میدهیم، انگیزهی اول ما رضایت خدا باشد و و در مراحل بعدی آرامش خود و خوشحالی دیگران را نیز مد نظر قرار دهیم. هدفمند نمودن اخلاقیات و ارزشها رکنی اساسی از پروسهی بزرگ بندگی انسان برای خداست. با ذکر چند مثال، موضوع را روشنتر توضیح میدهم: به عنوان مثال ممکن است در ادیان و مکاتب فکری دیگر، لبخند زدن و خندیدن فقط نوعی تحرک در فک انسان ایجاد کند و تا حدودی منافعی به خود شخص و مخاطبش احیانا برساند، ولی در مکتب اسلام لبخند زدن در گام اول یک صدقه محسوب میشود و انسان مؤمن آن را برای رضای خدا انجام میدهد، چنانکه پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: تبسم نمودن تو در صورت برادرت نوعی صدقه است و در گام دوم لبخند زدن باعث آرامش خود شخص میشود و در گام سوم انسان مؤمن با لبخند زدن میخواهد خوشحالی و سرور را به همنوع و مخاطبش منتقل کند. این سه مقصد (خدا، آرامش نفس، خوشحال نمودن همنوع) در اکثر اخلاق و ارزشهای اسلامی جاری است. وقتی یک انسان مؤمن لقمهی غذا را در دهان همسرش میگذارد باز این سه هدف وجود دارد، یعنی ابتدا چون پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده است: گذاشتن لقمه در دهان همسر نیز نوعی صدقه است، انسان مؤمن جهت کسب ثواب و رضایت خدا این عمل را انجام میدهد و ثانیا برای اینکه به روابط خانوادگی استحکام ببخشد و به خود آرامش بدهد، لقمه را در دهان همسرش میگذارد و ثالثا برای خوشحال نمودن همسرش این فعل را انجام می دهد. ممکن است افرادی فقط به خاطر نمایشی عاشقانه این کار را انجام دهند و با این رویکرد چه بسا زیادهروی در این عمل باعث رنجش و کدورت طرف مقابل نیز بشود، اما عاشقانه ترین وجه بدون تردید انجام دادن کار با این سه هدف است و هر زمان که یکی از این سه هدف محقق نشود ممکن است آن رفتار دیگر ارزش خود را از دست بدهد. وقتی انسان مؤمن فرزند خود را در آغوش میگیرد نیز این سه هدف بایستی وجود داشته باشند، اول رضایت خدایی که خالق او و فرزند است و وظیفهی تربیت فرزند را به او سپرده است و دوم آرامش و سلامت درونی خودش را تامین میکند و سوم نیز باعث خوشحالی و مسرت فرزندش میشود. روانشناسان می گویند والدین و مخصوصا پدر بایستی در طول شبانهروز ۲۴ بار به فرزندش از طرق مختلف مانند آغوش گرفتن و دست محبت بر سر او کشیدن و یا گفتار محبتآمیز، محبت بورزد. و جالب است بدانید در آغوش کشیدن فرزند بیش از آنکه به نفع فرزند باشد، شاید به نفع والدین باشد، چرا که با این عمل بسیاری از اضطرابها و استرسها و بارهای منفی بدن والدین آزاد میشود و آنها بدین وسیله از بسیاری از بیماریها در امان میمانند. این مقاصد در همهی ارزشهای اسلامی مانند صداقت، نرمخویی، رعایت قانون، نیکی کردن، مشارکت در امور اجتماعی، مسئولیتپذیری، صبوری، عفت و پاکدامنی و … وجود دارد در واقع دین اسلام رفتارهای انسان را ساماندهی و بهینهسازی میکند و و با هدفگذاری برای آن تلاش میکند که افکار و اعمال انسان را در راستای ارتباط با خالق و همنوعش توسعه دهد و با اجرای مستمر این تمرین، هم انسانی ربانی و هم انسانی اجتماعی باشد و در دنیا با منطق آخرت زندگی کند.اسلام همین انسان را از گم نمودن هدف بر حذر میدارد و نتیجهی آن را تباهی زندگی دنیا و آخرت میداند و میفرماید: وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكاً وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى * قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَى وَقَدْ كُنتُ بَصِيراً * قَالَ كَذَلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا وَكَذَلِكَ الْيَوْمَ تُنسَى * وَكَذَلِكَ نَجْزِي مَنْ أَسْرَفَ وَلَمْ يُؤْمِن بِآيَاتِ رَبِّهِ وَلَعَذَابُ الْآخِرَةِ أَشَدُّ وَأَبْقَى (۱۲۴ تا ۱۲۷ طه) یعنی: و هركه از ياد من روي بگرداند (و از احكام كتابهاي آسماني دوري گزيند)، زندگي تنگ (و سخت و گرفتهاي) خواهد داشت؛ (چون نه به قسمت و نصيب خدادادي قانع خواهد شد، و نه تسليم قضا و قدر الهي خواهد گشت) و روز رستاخيز او را نابينا (به عرصه قيامت گسيل و با ديگران در آنجا) گرد ميآوريم. خواهد گفت: پروردگارا! چرا مرا نابينا (برانگيختهاي و به عرصه قيامت گسيل داشته و در آنجا) جمع آوردهاي؟ من كه قبلاً (در دنيا) بينا بودهام. (خدا) ميگويد: همين است (كه هست و بچش نتيجه نافرماني را). آيات (كتابهاي آسماني، و دلائل هدايتِ جهانيِ) من به تو رسيد و تو آنها را ناديده گرفتي؛ همان گونه هم تو امروز ناديده گرفته ميشوي (و بي نام و نشان در آتش رها ميگردي). ما اين گونه سزا ميدهيم كسي را كه افراط (در عصيان) و تفريط (در پرستش و عبادت) پيش ميگيرد و به آيات پروردگارش ايمان نميآورد. مسلّماً عذاب آخرت بسيار سختتر و ماندگارتر (از عذاب اين جهان) است. اصلیترین رسالت چشم، خوب دیدن نشانههای خداوند و انتقال روشن آن به عقل و دل است.
نظرات